Elaut, Leo (1897-1978)

Vlaamsgezind aan Sint-Barbara

Op 26 december 1897 wordt Leo Elaut geboren in het landelijke te Gentbrugge. Hij groeit op in een katholiek landbouwersgezin waar onderwijs en ontwikkeling door vader Gustaaf hoog in het vaandel worden gedragen. Na zijn basisonderwijs te Gentbrugge studeert Elaut tot 1911 als intern aan het college in Eeklo. Hij vervolledigt zijn humaniora aan het Sint-Barbaracollege te Gent.
De Jezuïetenschool staat bekend om haar streng en francofoon karakter. Vorming en discipline staan er centraal met als doelstelling de leerlingen voor te bereiden op de universiteit. Maar ook binnen het conservatieve en francofone Sint-Barbara is er een groep van leerlingen en leerkrachten die sympathiseren met de eisen en initiatieven van de Vlaamse beweging. Elaut zelf was duidelijk Vlaamsgezind, naar eigen zeggen ‘lag Vlaamsgezindheid hem van nature’. Hij steunt dan ook het betoog van de drie kraaiende hanen voor de vernederlandsing van de Gentse universiteit. Vanaf zijn retorica neemt Elaut de leiding over ‘Vlaanderen Herleeft’, de Vlaamsegezinde kring van het college. Hoewel hij onder de indruk is van de toespraken die Lodewijk Dosfel voor deze kring geeft, schrijft Elaut zich na zijn humaniora niet in aan de Vlaamse Hogeschool. De publieke opinie maar ook zijn vader zijn de collaborerende instelling immers allerminst genegen. Elaut schrijft zich in aan de Hogere Nijverheidsschool te Gent.

Een hart voor geneeskunde

Als de bezetter aan het begin van de winter van 1917 omwille van het kolentekort de Gentse scholen sluit, heeft dat grote gevolgen voor de oudere leerlingen en studenten. Zij worden vanaf dan bestempeld als werklozen en moeten daarom dwangarbeid voor Duitsland leveren. Het is voor de vader van Leo Elaut het teken om de inschrijving aan de Vlaamse Hogeschool van zijn zoon te steunen. Hogeschoolstudenten zijn immers vrijgesteld van dwangarbeid.
Op 5 december 1917 vat Elaut zijn lang verlangde geneeskundestudies aan in de eerste kandidatuur van het voorbereidingsprogramma tot de Geneeskunde aan de faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen. Onder meer de doceerkwaliteiten van Marcel Minnaert maken indruk op hem. Elaut is bij de minderheid van studenten die deelneemt aan de examens – de Belgische regering in ballingschap waarschuwde immers dat het geen enkel studieresultaat of diploma zal erkennen bij afloop van de oorlog. Elaut slaagt op voldoende wijze tijdens de eerste examenperiode. Hij is echter geen lid van het Gentsch Studentencorps, omdat hij naar eigen zeggen niets te maken wil hebben met de activistische politiek.

Consequenties van een inschrijving

Na de oorlg worden oud-studenten van de Vlaamse Hogeschool stelselmatig geweerd uit het Belgische universitaire veld. Een inschrijving kent geen strafrechtelijke vervolging, maar studenten worden wel maatschappelijk gestraft. Ook Elaut ondervindt de consequenties. Wanneer hij zich in januari 1919 opnieuw wil inschrijven luidt het antwoord: ‘Ces messieurs [de studenten van de Vlaamse Hogeschool] ont maintenu leur décision et je ne peux pas accepter votre inscription à l’université’. Zijn brief aan rector Paul Fredericq kan dit tij niet keren.

Urologie

Pas drie jaar later wordt Elaut opnieuw toegelaten om Gentse universiteit. In 1927 promoveert hij tot doctor in de Genees-, Heel- en Vroedkunde en bouwt een academische carrière uit aan de Universiteit Gent. Hij specialiseert zich als uroloog in Parijs en Amsterdam en in 1932 verkrijgt hij de graad van speciaal doctor in de geneeskunde. Twee jaar later wordt hij docent menselijke anatomie aan de Gentse universiteit; hij krijgt er ook de urologische kliniek bij. In 1938 wordt hij gewoon hoogleraar in de anatomie en de urologie. Hij publiceert geregeld over medische, vooral urologische problemen.

Medisch historicus

In de eerste naoorlogse jaren voert Elaut operaties uit in kleinere ziekenhuizen in de provincie. Hij werpt zich intussen op de geschiedenis van de geneeskunde en publiceert in 1952 Het medisch denken in de Oudheid, de Middeleeuwen en de Renaissance. In 1958 promoveert hij op een proefschrift over het middeleeuwse geschrift Van smeinscen lede tot geaggregeerde van het hoger onderwijs in de geschiedenis van de geneeskunde. Drie jaar later wordt hij lector voor de facultatieve cursus geschiedenis van de geneeskunde. Tot aan zijn dood blijft hij publiceren over medisch-historische onderwerpen.

Eerherstel

In 1958 krijgt Elaut zijn burgerrechten terug. Hij wordt prompt voorzitter van de provinciale raad van de Orde van Geneesheren. Zijn Vlaamsgezind engagement leidt ertoe dat hij van 1965 tot 1974 voor de Volksunie in de Senaat zetelt. In 1971 opent hij als oudste parlementslid de eerste grondwettelijke Vlaamse vertegenwoordiging, de Vlaamse Cultuurraad. Als lid van de Staatscommissie voor de ethische problemen bestrijdt hij in 1975-1976 de liberalisering van abortus. Een voorstel om een straat naar Elaut te noemen wordt in 1980, twee jaar na zijn overlijden, door de Gentse commissie ad hoc verworpen.

Kristof Loockx
Vakgroep Geschiedenis UGent
10 maart 2015

Hoe verwijs je naar dit artikel?
Loockx, Kristof. "Elaut, Leo (1897-1978)." UGentMemorie. Laatst gewijzigd 10.03.2015. www.ugentmemorie.be/personen/elaut-leo-1897-1978

Ga naar het dossier Gentse studenten van de Vlaamse Hogeschool: Alice Lefèvre.

Bibliografie

www.UGentMemorialis.be

"Leon Elaut, een levensverhaal." Vivat academia. Tijdschrift van het Verbond der Vlaamse Academici 97 (1997): 24-32.

Baert, Frans. "Denkend aan Leon Elaut." Vivat academia. Tijdschrift van het Verbond der Vlaamse Academici 97 (1997): 33-41.

Bockaert, Nele. Leon Elaut (1897-1978) : Een Bevoorrecht Getuige Van Zijn Tijd. Antwerpen: Vlaams geneesherenverbond, 1997.

Elaut, Leon. Mijn memoires. Van Keiberg tot Blandijnberg, Beveren: Orion, 1981.

Grypdonck, Mieke. "In memoriam Prof. Dr. L. Elaut." Wetenschappelijke Tijdingen 37 (1978: 2): 71-84.

Van Der Meersch, Anne-Marie. "Elaut, Leo." In Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging (1998): 1054-1055. Tielt, 1998.