Van Cauwelaert, Frans (1880-1961)
De katholieke volksvertegenwoordiger Frans Van Cauwelaert was in 1910 een van de drie kraaiende hanen die voor de vernederlandsing van de Gentse universiteit pleitte als opstap naar Vlaamse emancipatie. Hij en Camille Huysmans - Louis Franck was toen al overleden - kregen voor hun taalinspanningen in 1956 een eredoctoraat van de UGent.
Advocaat in Antwerpen
Na zijn studies aan het Klein Seminarie in Hoogstraten trekt Frans Van Cauwelaert naar de Katholieke Universiteit in Leuven, waar hij in 1904 kandidaat in de geneeskunde wordt. Het jaar nadien promoveert hij tot doctor in de thomistische wijsbegeerte. Na studies in Leipzig en München is hij van 1907 tot 1910 buitengewoon hoogleraar Experimentele en Pedagogische psychologie aan de universiteit van Freiburg (Zwitserland). In 1913 promoveert hij in Leuven tot doctor in de rechten. Hij vestigt zich als advocaat in Antwerpen.
Vlaamse emancipatiestrijd
Intussen wordt Van Cauwelaert politiek actief, eerst als studentenleider, maar vanaf 1910 – tot aan zijn dood – ook als katholiek volksvertegenwoordiger. Hij hoort bij de vlaamsgezinde en christendemocratische vleugel van de partij. Voor de Eerste Wereldoorlog zet hij zich in voor de vernederlandsing van de Gentse universiteit, als een van de drie ‘kraaiende hanen’ (samen met socialist Camille Huysmans en liberaal Louis Franck). Hij wil voorts via de pers bijdragen tot de Vlaamse emancipatie, met de oprichting van het weekblad Ons Volk Ontwaakt en met de stichting van de NV De Standaard.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog verblijft Van Cauwelaert in Nederland waar hij wordt belast met de opvang van de Belgische vluchtelingen. Hij wordt er de woordvoerder van de Belgisch-loyale flaminganten, onder meer met de oprichting van het weekblad Vrij België en van het Vlaamsch-Belgisch Verbond. Hij formuleert een ‘minimumprogramma’ voor de vernederlandsing van administratie, justitie, leger en onderwijs. Cultuurautonomie wordt zijn alternatief voor federalisme. Daarmee stuit hij op verzet bij Belgische nationalisten en bij Vlaamse radicalen.
Taalstrijder
Tijdens het interbellum is Van Cauwelaert een van de leiders van de Katholieke Partij. Voor de taalwetgeving en de realisatie van het minimumprogramma speelt hij een beslissende rol. In 1930 wordt mede onder zijn impuls de universiteit in Gent integraal vernederlandst. De wettelijke vastlegging van Vlaanderens eentaligheid in administratie, lager en middelbaar onderwijs, gerecht en leger wordt in de jaren 1932-1938 gerealiseerd. De oprichting van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten, in 1938, is een eerste stap op weg naar de culturele autonomie.
Verdere politieke carrière
Van 1921 tot 1932 is Van Cauwelaert ook burgemeester van Antwerpen. Samen met Huysmans vestigt hij de schoolvrede op Antwerps niveau. Als schepen van de haven bevordert hij de ontwikkeling van het havengebied en van de -instellingen. In 1931 wordt hij benoemd tot minister van Staat. Van 1934 tot 1935 is hij minister met een aantal wisselende economische bevoegdheden. In 1939 wordt hij voorzitter van de Kamer van Volksvertegenwoordigers, wat hij tot 1954 blijft. Tijdens de Tweede Wereldoorlog verblijft Van Cauwelaert meestal in de Verenigde Staten en in Zuid-Amerika, voor propaganda- en representatiedoeleinden. Na de oorlog is hij met de Christelijke Volkspartij betrokken bij de koningskwestie en de schoolstrijd. Zijn aandacht gaat ook naar buitenlandse en internationale kwesties.
In 1956 krijgen hij en Camillie Huysmans – Louis Franck is dan al overleden – omwille van hun verdienste in de strijd om de vernederlandsing een eredoctoraat van de Gentse universiteit.
Petra Gunst
Licentiaat Geschiedenis
16 augustus 2010
Hoe verwijs je naar dit artikel?
Gunst, Petra. "Van Cauwelaert, Frans (1880-1961)." UGentMemorie. Laatst gewijzigd 01.04.2015. www.ugentmemorie.be/personen/van-cauwelaert-frans-1880-1961.
Bibliografie
Wils, Lode. "Cauwelaert, Frans." In Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, uitgegeven door Reginald De Schryver, et. al., 696-703. Tielt: Lannoo, 1998.
Wils, Lode. De Messias van Vlaanderen : Frans Van Cauwelaert 1880-1910. Antwerpen: Hadewijch, 1998.
Wils, Lode en Frans Van Cauwelaert. Frans Van Cauwelaert en de barst in België : 1910-1919. Antwerpen: Houtekiet, 2000.
Wils, Lode. Frans Van Cauwelaert afgewezen door koning Albert I : een tijdbom onder België. Antwerpen: Houtekiet, 2003.
Wils, Lode. Burgemeester Van Cauwelaert 1923-1932 : schepper van Nederlandstalig Vlaanderen. Antwerpen: Houtekiet, 2005.
Wils, Lode. Frans Van Cauwelaert 1932 - 1961 : Triomf, val en wederopstanding. Antwerpen: Houtekiet, 2009.