2013 Verkiezing Anne De Paepe

Het verleden bestaat niet uit een droge oplijsting van jaartallen en gebeurtenissen. Toch kan een chronologie zeer verhelderend zijn. Wanneer Anne De Paepe op 1 oktober 2013 rector wordt, betekent dit een nieuwe grote stap in de gendergeschiedenis van de Universiteit Gent.

In 1882 was Sidonie Verhelst de eerste vrouwelijke studente.
In 1900 werd Bertha De Vriese de eerste vrouwelijke arts en assistente.
In 1913 was Irène Van der Bracht de eerste vrouwelijke prof (voor de vrouwelijke studenten van de opleiding lichamelijke opvoeding).
In 1965 werd Marthe Versichelen-Terryn de eerste vrouwelijke gewoon hoogleraar.
In 1978 oefende Gerda De Bock als eerste vrouw de functie van decaan uit.

Het rectorschap van Anne De Paepe is een historische gebeurtenis die dit rijtje vervolledigt. Het duurde bijna 200 jaar sinds de stichting van de Gentse universiteit vooraleer we vrouwen in alle geledingen van de universitaire piramide zien. In Vlaanderen zijn het enkel Marie De Groodt-Lasseel (Rijksuniversitair Centrum Antwerpen, 1977-1981) en Els Witte (VUB, 1994-2000) die De Paepe voorgaan als vrouwelijke rectoren. Helaas is met rector Anne De Paepe nog lang niet alle genderongelijkheid aan de UGent van de baan.

Een onverwachte rector

De aanstelling van Anne De Paepe tot rector is een verrassing voor velen. Haar ambstermijn als hoofd van de UGent beïndigt op de eerste plaats de lange traditie van mannelijke rectoren. Niet minder dan 76 mannen gaan haar voor. Maar de gebeurtenis is niet enkel op gendervlak merkwaardig te noemen. Ook op een facultair én politiek-ideologisch niveau verstoort Anne De Paepe de normale aanstellingslogica van de UGent. Alhoewel sinds 1817 de meerderheid van de rectoren net als De Paepe uit de faculteit Geneeskunde werd gerekruteerd, werd sinds de invoering van het 4-jarige rectorschap in 1953 altijd afgewisseld van faculteit.

De Paepes aanstelling doorbreekt dit patroon. Als professor genetica is ze net als haar voorganger Paul Van Cauwenberge (2005-2013) opnieuw afkomstig uit de faculteit Geneeskunde. Dit terwijl het op dat moment eveneens al 20 jaar geleden is dat de rector niét uit de exacte wetenschappen komt. Hier bovenop breekt de Raad van Bestuur met de officieuze traditie die waakt over het politiek-ideologische evenwicht. De ongeschreven regel wil dat een rector met een 'katholieke' achtergrond wordt afgewisseld met een van 'vrijzinnige (liberaal of socialistisch)' signatuur. Maar net als Paul Van Cauwenberge heeft ook Anne De Paepe een 'katholieke' stempel. Ook de politieke balans van het rectorschap van de UGent is dus plots uit evenwicht.

Niet-traditionele verkiezing

Dat er gebroken wordt met de facultaire en politieke modus vivendi komt onverwacht en na een turbulente kiesstrijd. Maar dat De Paepe het uiteindelijk haalt, is grotendeels terug te brengen tot het toegenomen maatschappelijk belang van de factor 'gender'. Zo wordt er voor het eerst gewerkt met gescheiden mannelijke en vrouwelijke kieslijsten, opgelegd door Vlaams decreet. Dit betekent dat er zowel voor het ambt van rector als dat van vicerector een mannelijke en vrouwelijke kandidaat moet zijn. Het kiescollege (dat bestaat uit 590 leden van de verschillende faculteitsraden) moet via stemming met tweederde meerderheid een mannelijke én vrouwelijke kandidaat voor beide functies voordragen aan de Raad van Bestuur (deze bestaat uit personeelsleden, studenten en vertegenwoordigers uit het middenveld). Twee vrouwen en vijf mannen strijden onder elkaar. Het nieuwe 'gegenderde' kiessysteem verloopt niet vlekkeloos en wekt bij sommigen in het kiescollege ongenoegen op: bij de verkiezingen voor de vrouwelijke lijsten valt het relatief grote aantal ongeldige/blancostemmen op. Van de zeven initiële kandidaten voor het rector- en vicerectorschap draagt het kiescollege, na meerdere stemrondes, uiteindelijk tweemaal Freddy Mortier en Anne De Paepe voor.

Mortier bekleedt lang de favorietenrol. Niet enkel omdat dit de facultaire en ideologische beurtrol zou respecteren (Mortier is een progressief ethicus uit de faculteit Letteren en Wijsbegeerte en lid van een vrijmetselaarsloge), maar ook omdat Mortier en De Paepe vooraf zelf aangeven dat hun ambitie respectievelijk het rector- en vicerectorschap is. Toch beslist de Raad van Bestuur onverhoeds om de rollen om te draaien: ze stelt De Paepe aan tot rector, Mortier wordt vicerector. Hiermee maakt de Raad van Bestuur duidelijk een symbolisch statement. Genderverhoudingen binnen de universiteit zijn een nieuwe factor waarmee rekening moet worden gehouden!

UGenderongelijkheid

Ondanks het grote symbolische belang van een vrouwelijke rector, zijn de genderverhoudingen binnen de bestuursfuncties aan de UGent anno 2016 niet minder dan verbijsterend. Nog altijd is het wachten op de eerste vrouwelijke vicerector. Vijf vrouwelijke decanen op een totaal van 422 sinds 1817, de laatste ondertussen alweer 17 jaar geleden. Slechts 10% vrouwelijke vakgroepvoorzitters tussen 1992 en 2015. Een gelijkaardig percentage dat het tot gewoon hoogleraar wist te schoppen. Met 20% doen de vrouwelijke docenten het niet veel beter. De vaststelling dat sinds halfweg de jaren 1990 het aantal studentes de mannelijke studenten overstijgt én dat hun studieresultaten gemiddeld beter zijn, maakt de voorgaande statistieken des te opmerkelijker. Er is sprake van 'verticale genderongelijkheid': tijdens de beklimming van de carrièretrap is het bijna de regel dat een vrouw de laatste tredes niet neemt, en dit vooral vanaf het postdoctoraal niveau.

Sinds 2004 probeert de UGent een structureel genderbeleid te ontwikkelen om deze scheve verhoudingen tussen vrouwen en mannen meer in balans te brengen. Het project UGender (2004), de oprichting van de Beleidscel Diversiteit en Gender (2008), het Genderactieplan (2012) en het Beleidsplan Gender (2014) zijn de voornaamste concrete acties. Met de HeForShe campagne (2016) springt de UGent op de kar van de Verenigde Naties die aan mannen en jongens vragen om de vrouwenzaak te behartigen. De 11 decanen van de UGent engageren zich om de genderproblematiek aan te pakken. Het zijn allemaal mannen, wat eerder gepast dan ironisch is voor de campagne.

HeForSheForHe

Een complex geheel aan factoren verstoort het uitbouwen van een gezinsleven blijkbaar sterker voor vrouwen dan voor mannen: de verwachting van buitenlandse mobiliteit of de moeilijkheden gepaard met het opnemen van ouderschapsverlof, maar ook het al dan niet hebben van een sociaal opvangnet of de maatschappelijke verwachtingen ten opzichte van vrouwen en hun moederschap zijn slechts enkele voorbeelden. De UGent wil daarom inzetten op een voor vrouwen 'gezinsvriendelijkere' werkomgeving en -voorwaarden.

Maar het wordt ook duidelijk dat het niet louter mag draaien rond vrouwenhoofden tellen in bestuurlijke functies aan de UGent. Bepaalde problemen betreffen natuurlijk gewoon de work-life balance in het algemeen en beperken zich bovendien niet tot wat zich binnen de muren van een universiteit afspeelt. En zijn daarom niet enkel relevant voor vrouwen aan de UGent.

Davy Verbeke
Vakgroep Geschiedenis
14 november 2016

Hoe verwijs je naar dit artikel?
Verbeke, Davy. "2013 Verkiezing Anne De Paepe." UGentMemorie. Laatst gewijzigd 14.11.2016. www.ugentmemorie.be/gebeurtenissen/2013-verkiezing-anne-de-paepe.