Dekeyser, Willy (1910-1993)
Natuurkundige Willy Dekeyser - zelf actief in het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog - kon in 1944 docent worden door het wegvallen van een verzetsfiguur, Valère Billiet, en van een vermeend collaborateur, Alfred Schoep. Na de oorlog werkte Dekeyser als kristallograaf samen met René Tavernier en Armand Hacquart mee aan de eerste volledige bodemkaart van België, hierbij gebruik makend van de toen nieuwe x-stralen technieken. Na een toevallige ontmoeting in een park in Parijs legde hij ook de basis van het halfgeleideronderzoek aan de Gentse universiteit.
Kennismaking met x-stralen
Willy Clemens Georgius Dekeyser wordt op 16 februari 1910 geboren in Oostende, als zoon van Georgius Dekeyser, bakker en Eugenia Vanderputte, huisvrouw. Hij volgt zowel lagere als middelbare school in Oostende, respectievelijk in de Albertschool en het Koninklijk Atheneum. Hij studeert daarna verder aan de Rijksuniversiteit Gent, waar hij in 1930 promoveert tot doctor in de wis- en natuurkunde. Na zijn legerdienst wordt hij leraar wiskunde aan het Koninklijk Atheneum in Gent, nu gelegen aan de Voskenslaan, maar toen nog aan de Ottogracht in het stadscentrum. In 1938 keert hij terug naar de universiteit, als assistent aan de faculteit Wetenschappen. In 1937 en 1939 onderneemt hij twee studiereizen naar het Natuurkundig Laboratorium van de Landbouwschool in het Nederlandse Wageningen, waar hij vertrouwd wordt met de moderne x-stralen technieken voor de identificatie en classificatie van mineralen.
Verzetsman tijdens WO II
Tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt het universitair werk verdergezet, maar tegelijkertijd wordt er ook verzet georganiseerd tegen de Duitse bezetting. Aan de universiteit zijn er zo verschillende verzetskernen, onder meer rond de professoren Armand Hacquaert (1906-1991) en Valère Billiet (1903-1945), maar ook rond assistent Willy Dekeyser. Zij proberen daarbij zowel inlichtingen door te spelen aan de geallieerden als hulp te bieden aan ondergedoken mensen.
Valère Billiet heeft reeds voor de oorlog het laboratorium voor röntgenografisch onderzoek van kristallen opgericht en is in 1941 benoemd als docent aan de faculteit Geneeskunde, omwille van zijn kennis van straling en radioactiviteit. Billiet, 7 jaar ouder dan Dekeyser, is dan ook de bevoorrechte kandidaat om hoogleraar te worden aan het Laboratorium voor Mineralogie en Kristallografie. Zo ver komt het echter nooit, want op 10 augustus 1944, kort voor de bevrijding van België, wordt Billiet opgepakt door de Duitsers om op 3 mei 1945 te worden doodgeschoten. Mede omdat de senior professor en mineraloog Alfred Schoep uit zijn ambt ontzet wordt wegens vermeende collaboratie, ontstaat er een vacature en wordt Willy Dekeyser op 1 november 1944 benoemd tot docent, en op 1 november 1948 tot gewoon hoogleraar.
Laboratorium Dekeyser
Als lesgever wordt Dekeyser belast met verschillende cursussen over kristalkunde, röntgenanalyse en mineralogie. In 1950 richt hij het Laboratorium voor Kristalkunde op, later omgedoopt tot het Laboratorium voor Kristallografie en Studie van de Vaste Stof, maar beter gekend als het 'labo Dekeyser'. In eerste instantie zet hij het onderzoek van Billiet op kleimineralen verder. De eerste lokalen die Dekeyser tot zijn beschikking heeft, zijn gelegen aan de kant van de Gezusters Lovelingstraat in het grote gebouwenblok van de Plateaustraat-Rozier. In de bureaus naast die van Dekeyser zitten geologen René Tavernier en Armand Hacquaert, hetgeen duidelijk hun gemeenschappelijk onderzoeksterrein illustreert: één van de eerste grote projecten van het laboratorium is het opstellen van een bodemkaart van België, waarbij x-stralenkristallografie gebruikt wordt. Later zal het 'labo Dekeyser' verhuizen naar gebouw S1 op de Sterrecampus.
Hoewel Dekeysers onderzoek, in navolging van Billiet, eerst vooral mineralogisch gericht is, verschuift het meer en meer in de richting van het groeien van synthetische kristallen en het onderzoeken van kristaldefecten. Dit laatste is geïnspireerd op een toevallige ontmoeting: Dekeyser neemt in Parijs deel aan een conferentie, waar hij op een rustig moment op een bankje gaat zitten in de Jardin du Luxembourg. Hij raakt aan de praat met een man op datzelfde bankje. Deze blijkt Frederic Seitz te zijn, één van de grondleggers van de vastestof- en halfgeleiderfysica. Seitz raadt Dekeyser aan om niet te veel aandacht te besteden aan kristalgroei, maar wél aan halfgeleiders en defecten. Deze ontmoeting is niet enkel het begin van een blijvend contact tussen Dekeyser en Seitz, maar ook van het halfgeleider-onderzoek aan de Gentse Universiteit en van belangrijke bijdragen van het Gentse laboratorium aan de ontwikkelingen in de micro-elektronica, zonnecellen en onderzoek aan defecten en dunne lagen, vaak in samenwerking met bedrijven.
Actief buiten het onderzoek
In de daaropvolgende jaren is Dekeyser zeer actief op velerlei vlakken. In 1958 is het ‘labo Dekeyser’ bijvoorbeeld nauw betrokken bij de organisatie van de tentoonstelling ‘het kristal’ in het Internationaal Paleis van de Wetenschappen op Expo ‘58 in Brussel. Naast zijn onderzoek op het gebied van kristallografie en halfgeleiders is Dekeyser ook erg actief in het bestuur van de universiteit, als decaan van de faculteit Wetenschappen (1964-1966), vertegenwoordiger in de Raad van Beheer (1967-1973), lid van het Vast Bureau (1971-1973) en tal van andere universitaire raden en commissies.
Verder is hij lid, later bestuurder en erelid, van de Koninklijke Vlaamse Academie van België, voorzitter van het Nationaal Comité voor Kristallografie, van het Nationaal Comité voor Natuurkunde, van de Belgische Natuurkundige Vereniging, de Wetenschappelijke Raad van het Instituut voor Ruimte-Aeronomie (BIRA) en de vastestofcommissie van de IUPAP (International Union of Pure and Applied Physics). Hij is lid van de beheerraad van het Instituut voor Wetenschappelijk Onderzoek in Nijverheid en Landbouw (tegenwoordig het IWT), van de technische en wetenschappelijke raad van Euratom, de Raad van Beheer van de Universitaire Stichting, het Raadgevend College van het Meteorologisch Instituut en de Algemene Raad van de Dienst voor Nijverheidsbevordering. Internationaal is hij tevens verkozen lid van de New York Academy of Sciences en van de Physical Society London.
Professor Willy Dekeyser, ondertussen erg slechtziend, neemt feestelijk afscheid van de universiteit met zijn emeritaat in 1980. Hij overlijdt in 1993 in het Universitair Ziekenhuis in Gent.
Dirk Poelman
Vakgroep Vastestofwetenschappen UGent
28 juli 2016
Hoe verwijs je naar dit artikel?
Poelman, Dirk. "Dekeyser, Willy (1910-1993)." UGentMemorie. Laatst gewijzigd 28.07.2016. http://ugentmemorie.be/personen/dekeyser-willy-1910-1993.
Bibliografie
Poelman, Dirk. "Het laboratorium kristallografie aan de Gentse Universiteit door de jaren heen." In Kristallen Verhelderd, uitgegeven door Van de Haute, Depla, Poelman, Clauws, Jonckheere, Lagae, Wautier en Segers. Gent: Gentse Universitaire Musea, 2014.