Van de Velde, Albert J. J. (1871-1956)
Albert Jacques Joseph Van de Velde, door iedereen AJJ genoemd, is met zijn opvallende rijzige gestalte een bekend figuur in Gent, de stad waar hij geboren is en waar hij op bijna 85-jarige leeftijd zal overlijden. Hij heeft een bijzonder gevuld leven als onderzoeker en lesgever. Tevens is hij een veelschrijver, met niet minder dan 682 publicaties achter zijn naam. Daarenboven zetelt Van de Velde in talrijke verenigingen, commissies en werkgroepen, die hij dan nog dikwijls zelf in het leven geroepen heeft. Hij heeft de belangstelling voor wetenschapsgeschiedenis nieuw leven ingeblazen.
Voedsel en drank inspecteren
Van de Velde spendeert behoorlijk wat tijd in het laboratorium. In 1891 tijdens zijn opleiding aan de Gentse universiteit is hij preparator in het labo voor algemene scheikunde van Théodore Swarts, bij wie hij tevens assistent wordt na zijn promotie in 1893. In 1900 wordt hij aangesteld als directeur van het Gentse stadslaboratorium aan de Lindelei, dat tien jaar voordien is opgericht. Tijdens de 32 jaar dat hij de dienst leidt, richt hij o.a. een bacteriologisch labo voor levensmiddelen in en sticht hij een eetwareninspectiedienst.
Gedurende die periode geeft hij ook les aan de Ecole Professionelle de Brasserie de la Société des Brasseurs Belges, gemeenzaam de Brouwersschool genoemd. Hij wordt er ook directeur. Als in 1920 de Landbouwhogeschool wordt opgericht, behoort Van de Velde bij de eerste lichting professoren. Enkele jaren later, in 1925, wordt hij tot docent benoemd aan de faculteit Geneeskunde van de Gentse universiteit. Bevorderd tot gewoon hoogleraar in 1932, gaat hij in 1941 op emeritaat. Hij is decaan in 1938-39. Na de bevrijding wordt opnieuw een beroep op zijn diensten gedaan, voor de heropstart van de universiteit, maar vanaf maart 1945 kan hij zich eindelijk volledig aan zijn passie wijden: de 'wetenschapsgeschiedenis’.
Wetenschapsgeschiedenis
Gevormd in de scheikunde door professor Swarts, is het toch vooral de befaamde botanicus en flamingant Julius Mac Leod, die een onuitwisbare indruk nalaat op Van de Velde en hem aanzet persoonlijke wetenschappelijke arbeid te verrichten. Zijn eerste groot werk De kieming der zaadplanten wordt in 1895 bekroond in de algemene wedstrijd van het hoger onderwijs, groep plantkunde, en door toedoen van Mac Leod tussen 1897 en 1905 in drie delen gepubliceerd. Van de Veldes biologisch werk grijpt altijd terug naar de scheikunde, wat vandaag de biochemie is geworden.
Zijn leermeester schrijft in 1915 een pamflet The Place of Science in History waarin hij betoogt dat wetenschapsgeschiedenis de mensen vooruithelpt door de voorbeeldfiguren die zij beschrijft en door de aanzet die zij geeft tot reflectie. Ze vormt een natuurlijke inleiding op het professioneel onderricht. Van de Velde neemt deze redenering over en zet zich vanaf de jaren ‘20, maar vooral na zijn emeritaat, in voor de wetenschapsgeschiedenis en voor de vulgarisatie van de wetenschappen, zich hierbij beroepend op historische voorbeelden. Vanuit datzelfde idee realiseert hij ook zijn droom: een wetenschapsmuseum.
Museum Historiae Scientiarum
In de schoot van het Mac Leod Fonds, waarvan Van de Velde in 1937 de voorzitter is, wordt eind 1938 gesuggereerd een ‘Museum Prof. Julius Mac Leod’ op te richten. Het jaar nadien wordt een herdenkingstentoonstelling aan hem gewijd, maar het museumconcept krijgt pas een concretere vorm wanneer in maart 1941 door de Koninklijke Vlaamse Academie van België, Klasse Wetenschappen, een vaste Commissie voor de Geschiedenis der Wetenschappen wordt opgericht. Zij zal onder meer het museumdossier bestuderen. Na de oorlog, op 28 februari 1946, beslist de Gentse gemeenteraad op voorstel van de socialistische schepen Georges Nachez, die we kennen als naamgever van de Watersportbaan, tot de oprichting van een Museum voor de Geschiedenis van de Wetenschappen als gemeentelijke instelling. Op 28 november 1948 opent het Museum Historiae Scientiarum onder bescherming van de Koninklijke Vlaamse Academie zijn deuren in een aantal lokalen van het Oudheidkundig Museum (het huidige STAM). De eerste conservator is uiteraard Albert Van de Velde. De behuizing wordt echter al snel te klein en eind ’50 krijgt de collectie een ruimer onderkomen in een deel van het Museum voor Schone Kunsten.
Wanneer AJJ overlijdt in 1956, volgt zijn zoon Jean, die ook hoogleraar is aan de Gentse universiteit, hem op als conservator van het museum, dat inmiddels de naam Museum voor de Geschiedenis der Wetenschappen draagt. Eind oktober 1965 komt het museum onder het beheer van de universiteit en krijgt het een onderkomen in De Korte Meer.
De ‘mens’ centraal
Van de Velde is steeds begaan geweest met de medemens. Niet alleen levert hij een belangrijke bijdrage tot de geestelijke verheffing van het volk, hij is ook erg begaan met de fysieke noden van de medemens. Onmiddellijk na zijn studies is hij reeds armenbezoeker van de Commissie van Openbare Onderstand. Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog is hij actief in het Rood Kruis. Hij blijft ook na de oorlog de activiteiten van het Rood Kruis steunen en wordt in 1938 raadgever bij het Provinciaal Comité. Tijdens de Tweede Wereldoorlog staat hij opnieuw ter beschikking van het Steunfonds voor geteisterden en van het Rood Kruis, waarvan hij na de Bevrijding provinciaal voorzitter van wordt. Van de Velde overlijdt na een korte ziekte op 85-jarige leeftijd.
Frank Cotman
Vakgroep Geschiedenis UGent
28 oktober 2013
Hoe verwijs je naar dit artikel?
Cotman, Frank. "Van de Velde, Albert J. J. (1871-1956)." UGentMemorie. Laatst gewijzigd 05.03.2019. www.ugentmemorie.be/personen/van-de-velde-albert-j-j-1871-1956.
Bibliografie
Rooseboom, Maria e.a. Openbare hulde aan professor Albert J.J. Van de Velde, stichter van het Museum voor de Geschiedenis der Wetenschappen op dinsdag 9 april 1957 te 18 uur in de erezaal van het Museum voor Schone Kunsten. Gent: Stad Gent, 1957.
"Inwijdingsplechtigheid van de nieuwe installatie op 29 october 1965." Sartonia 1965.
Dorikens, Maurice. “Het Museum voor de Geschiedenis van de Wetenschappen van de Universiteit Gent.” Scientiarum Historia 21, nr. 2 (1995).
Gillis, Jan. "Van de Velde Albert Jacques Joseph." In Nationaal Biografisch Woordenboek, V: 915-918. Brussel: Paleis der Academiën, 1972.
Vanpaemel, Geert. "Bijlage Wetenschapsgeschiedenis in België." In Geschiedenis van de wetenschappen in België van de Oudheid tot 1815, uitgegeven door Paul Bockstaele, et al. Brussel: Gemeentekrediet, 1998.