Heymans, Jan Frans (1859-1932)
Bij de opening van de tweetalige Nolfuniversiteit in 1923 was geneeskundige Jan Frans Heymans de rector van de Universiteit Gent en zo tevens de eerste rector die zijn openingsrede in het Nederlands voerde. Maar ook op wetenschappelijk gebied is Heymans iconisch voor de UGent: zijn Instituut voor Pharmacodynamie en Therapie groeide uit tot een wereldberoemde instelling en zijn zoon, Corneel Heymans, zou later de voorlopig enige Nobelprijswinnaar van de UGent tot op heden worden.
Rector
Jan Frans Heymans studeert aan het Klein Seminarie in Hoogstraten. In 1884 promoveert hij aan de Katholieke Universiteit Leuven tot doctor in de natuurwetenschappen; drie jaar later behaalt hij er het diploma van doctor in de genees-, heel- en verloskunde. Hij onderneemt studiereizen naar Parijs, Napels, Berlijn, Wenen, Boedapest, Sint-Petersburg en naar het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten van Amerika. Aan de universiteiten van Leuven en van Berlijn is hij assistent in de fysiologie.
In 1890 wordt Heymans benoemd tot docent aan de Gentse universiteit; in 1896 wordt hij er gewoon hoogleraar. Hij geeft er de cursussen Algemene therapie en farmacodynamie en Beginselen der farmacologie. Hij ziet zijn academische carrière bekroond met een benoeming tot secretaris van de academieraad (1921-1922) en tot rector (1923-1924).
Kaarslicht
In die functies maakt hij de gedeeltelijke vernederlandsing van de universiteit mee. Als in oktober 1923 de tweetalige Nolf-universiteit opent, is Jan Frans Heymans de rector die de tumultueuze openingsceremonie bij kaarslicht voorzit – of het uitvallen van de elektriciteit toeval of sabotage is, zal nooit worden opgehelderd. Hij is de eerste rector van de Gentse universiteit die zijn openingsrede in het Nederlands uitspreekt. Hoewel Heymans aanvankelijk voorstander is van een tweetalige instelling, noemt hij het achteraf ‘schoenlapperswerk’ en ontpopt hij zich als tegenstander van de halve vernederlandsing van 1923. De volledige vernederlandsing in 1930 maakt Heymans niet actief mee: in 1929 gaat hij op emeritaat.
Wetenschappelijke erfenis
Heymans is lid van de Académie Royale de Médecine de Belgique, van verschillende buitenlandse academies voor geneeskunde en van andere genootschappen en commissies over geneeskunde. Hij is medeoprichter van het vooraanstaande vaktijdschrift Archives Internatonales de Pharmacodynamie et de Thérapie. Heymans’ invloed op de evolutie van het onderwijs en van het wetenschappelijk onderzoek op geneeskundig gebied is onmiskenbaar. In Gent staat hij aan de wieg van het onderzoek op het gebied van farmacodynamie. Het centrum dat hij opricht – het Instituut voor Pharmacodynamie en Therapie, sinds 1960 het Jan Frans en Corneel Heymansinstituut – evolueert al snel tot een wereldvermaarde instelling waar talrijke binnen- en buitenlandse wetenschappers worden opgeleid. Voorts verricht hij onderzoek op histologisch en farmacologisch gebied. Gedurende jaren onderzoekt hij de antituberculeuze vaccinatie, wat aanleiding geeft tot praktische toepassingen. Bekend is voorts zijn experimenteel onderzoek over slangengiften. Op technisch gebied ontwikkelt Heymans nieuwe perfusiemethoden voor het hart en voor afzonderlijke gebieden van het organisme, waardoor belangrijke observaties kunnen worden gedaan in verband met de fysiologie, de fysio-pathologie en de farmacologie van de bloedsomloop, de ademhaling, het zenuwstelsel en de warmteregulatie. Met dit alles groeit hij uit tot een van de belangrijkste onderzoekers ooit aan de Gentse universiteit; hij baant de weg voor zijn zoon Corneel Heymans, de eerste en enige Nobelprijswinnaar van de UGent.
Petra Gunst
Licentiaat Geschiedenis
16 augustus 2010
Hoe verwijs je naar dit artikel?
Gunst, Petra. "Heymans, Jan Frans (1859-1932)." UGentMemorie. Laatst gewijzigd 10.03.2015. www.ugentmemorie.be/personen/heymans-jan-frans-1859-1932
Bibliografie
De Clerck, Karel, et al. 175 jaar Universiteit Gent : Een verhaal in beeld. Gent: RUG, 1992.
Halleux, Robert, et al. Geschiedenis van de wetenschappen in België : 1815-2000. Brussel: Dexia, 2001.
Van Der Meersch, Anne-Marie. "Heymans, Jan F." In Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, uitgegeven door Reginald De Schryver, et. al., 1444-1445. Tielt: Lannoo, 1998.
Vandewiele, Leo. "Heymans, Jan-Frans." In Winkler Prins Encyclopedie van Vlaanderen, 3 (1973): 322. Brussel: Elsevier-Sequoia.