1930 De universiteit vernederlandst

In 1930 komt er een einde aan het ongelukkige tweetalig onderwijsstelsel van de UGent. Kamer en Senaat keuren het voorstel van premier Jaspar voor de volledige vernederlandsing met grote meerderheid goed. Vanaf het volgende academiejaar 1930-1931 wordt al het onderwijs in het Nederlands verstrekt en is de bestuurstaal Nederlands. De vernederlandsing zal trapsgewijs worden ingevoerd – wie in het Franstalig stelsel startte, kan zijn opleiding ook afronden in het Frans. De ingenieursopleiding zal pas in 1935-1936 volledig worden vernederlandst. Veertig jaar bitsige strijd om hoger onderwijs in de volkstaal komt met deze wet tot een conclusie.

Politiek parcours

De gemoederen lopen tijdens de parlementaire stemming in maart 1930 lang niet zo hoog op dan zeven jaar eerder het geval was. Toen was geen van de partijen opgezet met het tweetalige Nolfstelsel uit 1923. Hoewel de straatagitatie sindsdien grotendeels achterwege bleef, sluimerde het ongenoegen over deze tussenoplossing. Na de verkiezingsoverwinning van de Vlaams-nationalisten in mei 1929 beseffen de politieke partijen dat de taaleisen van de Vlamingen, en in de eerste plaats de roep om een Vlaamse Hogeschool, niet langer genegeerd kunnen worden. Even lijkt het er op dat de taalontwerpen een breekpunt worden in de regeringsonderhandelingen tussen liberalen en katholieken. De liberalen sturen immers aan op bescherming van de francofone minderheden in Vlaanderen, iets wat de Vlaams-nationalisten helemaal niet zien zitten. De koning weigert echter het ontslag van formateur Jaspar en uiteindelijk kan de regering op 10 december 1929 een voorstel neerleggen in de Kamer. Dat wordt op 5 maart 1930 goedgekeurd in de Kamer met 127 tegen 24 stemmen en 7 onthoudingen. Een maand later stemmen 111 senatoren voor het wetsontwerp, 14 tegen en 17 onthouden zich. Tegenstemmers zijn de Franstalige socialisten en ironisch genoeg de Vlaams-nationalisten. Het KB van 5 april bekrachtigt het wetsontwerp.

Incidentrijke opening

August Vermeylen, een gerespecteerd politicus en kunstwetenschapper, wordt benoemd tot eerste rector van de vernederlandste universiteit. Vermeylen is ontroerd tijdens de historische openingsplechtigheid van het academiejaar 1930-1931 op 21 oktober, maar ook ontstemd door het gedrag van de Vlaamse studenten. Die ontsieren de plechtigheid op schandalige wijze: ze overstemmen de Brabançonne met de Vlaamse Leeuw en zingen het Wilhelmus en Vlaamse strijdliederen. In belgicistische en patriottische kringen reageert men onthutst en de regering start een onderzoek naar de aanstokers. In de volgende twee jaren zal er uit angst voor een herhaling van de incidenten geen feestelijke openingsplechtigheid meer plaatsvinden.

Overgangsjaren

Rector Vermeylen heeft het die eerste jaren niet gemakkelijk om de vernederlandste universiteit op de rails te houden: incidenten tussen studenten blijven schering en inslag. Een netelige kwestie is die van de hoogleraren die les geven aan de Franstalige Ecole des Hautes Etudes en de vernederlandste universiteit zo onrechtstreeks boycotten. Het bekendste incident is dat rond kunstwetenschapper Georges Hulin de Loo. Ondanks het cumulverbod van de regering, weigert die zijn lesopdracht in de Ecole des Hautes Etudes neer te leggen. Het levert Hulin de Loo de toorn op van de Vlaamse studenten die hem de toegang tot het leslokaal hardhandig weigeren, waarop de professor naar rector Vermeylen vlucht. De kwestie belandt op de regeringstafel en Hulin de Loo gaat verplicht op rust. Een vervroegd emeritaat was trouwens ook al aan andere hoogleraren die het Nederlands niet machtig zijn, voorgesteld.

Succes

De vernederlandsing is een symbolische doorstart voor de Gentse universiteit en 1930 zal steeds gevierd en geëerd worden naast stichtingsdatum 1817. Naarmate de academiejaren elkaar opvolgen en de strijdlustige studentengeneratie afstudeert, keert de rust weer op de Gentse universiteit. Het gevreesde effect van de vernederlandsing op het aantal buitenlandse ingenieursstudenten vergaat in het niets tegenover het effect dat de economische wereldcrisis van 1929 heeft. Niet alleen Gent maar ook Luik en Leuven verliezen hun buitenlandse ingenieursstudenten. In 1937 wordt het succes van de vernederlandste universiteit duidelijk: zowel studentenaantallen, kredieten als bouwwerken expanderen. De Nobelprijs voor Geneeskunde voor de Gentse hoogleraar Corneel Heymans in 1938 is de kers op de taart van de vernederlandsing en het bewijs dat de wetenschap de taalwissel heeft overleefd.

[Fien Danniau]

Literatuur

• Karel De Clerck, ‘Hoger Onderwijs – Gent’, in: Reginald De Schryver e.a. (red.), Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, Tielt, 1998, klm. 2279-2290.

• Karel De Clerck (red.), Kroniek van de strijd voor de vernederlandsing van de Gentse universiteit, Gent, 1980.

• Gita Deneckere, Nieuwe geschiedenis van België, 1878-1905’, in: Vincent Dujardin e.a. (red.), Nieuwe Geschiedenis van België, Vol.I, Tielt, 2005, pp. 447-664.

• Gita Deneckere, ‘Gent’, in: Reginald De Schryver e.a. (red.), Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, Tielt, 1998, kl. 1253-1269.

• Maria De Waele, ‘De strijd om de citadel. Frankrijk en de vernederlandsing van de Gentse universiteit, 1918-1930’, in: Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis, 32, 2002(1-2), pp. 153-193.

• Theo Luykx, Politieke geschiedenis van België van 1789 tot heden, Brussel, 1969.

• Anne-Marie Simon-Vandermeersch en Elienne Langendries, ‘De vernederlandsing van de Gentse universiteit’, in: Guy Leemans e.a. (red.), Vlamingen komt in massa: de Vlaamse beweging als massabeweging, Gent, 1999, pp. 121-146.

• Daniël Vanacker, Het activistisch avontuur, Gent, 2006.

• Roland Willemyns, Het verhaal van het Vlaams. De geschiedenis van het Nederlands in de Zuidelijke Nederlanden, Antwerpen, 2003.