Renard, Alphonse (1842-1903)

Alleen al als mineraloog en oceanograaf is Renard het herdenken waard. Hij geniet tijdens zijn leven en daarna internationaal groot wetenschappelijk aanzien: hij brengt de eerste globale diepzeesedimentkaart tot stand, er wordt een mineraal en een kaap op Antarctica naar hem genoemd – hij steunt de Gerlaches expedities – hij ziet zich verscheidene eredoctoraten toegekend, en krijgt een standbeeld en een straat met zijn naam in Elsene, waar deze geboren Ronsenaar overlijdt.

Mariene Geologie

In 1888 wordt priester Alphonse Renard hoogleraar in de geologie en mineralogie aan de Universiteit Gent. Renard wijdt een deel van zijn wetenschappelijke carrière tussen 1876 en 1901 aan de geologische studie van de diepzee en van oceaaneilanden. In 1891 brengt Renard samen met John Murray het Report on Deep-Sea Deposits based on the specimens collected during the voyage of H.M.S. Challenger in the years 1872 to 1876 uit. De Challenger-expeditie legde tussen 1872 en 1876 onder leiding van de Schotse wetenschapper Charles Wyville Thomson meer dan 100.000 kilometer af over oceanen en luidde het tijdperk van de moderne oceanografie in. Gigantisch veel data worden op grote diepte verzameld en daarna bestudeerd door verschillende geologen. Renard zelf zal ook meer dan tien jaar een deel van de gegevens analyseren. Hij onderzoekt onder andere de verzamelde Challenger-eilandgesteenten en vergelijkt die met de gegevens die Darwin heeft verzameld in de jaren 1830 tijdens de Beagle-expeditie. Het rapport van Renard en Murray dat uitkomt in 1891 wordt beschouwd als een grondleggend werk voor de mariene geologie. De eerste overzichtskaart van diepzeesedimenten in de wereldzeeën is erin te vinden.

Geloof en wetenschap

Zijn standbeeld en straatnaam bekomt Alphonse Renard echter niet zozeer omwille van zijn wetenschappelijke verdienste maar om zijn, in de ogen van velen, moedige keuze die hij in 1900 maakt. Renard is een atypische Gentse professor: niet wegens zijn bescheiden afkomst – zijn vader was ebenist en Renard zelf werkt op zijn 12^de een tijdlang in een textielfabriek – maar omdat hij als priester in 1888 hoogleraar wordt benoemd in het liberale bastion dat de Gentse universiteit dan nog is, en dat ondanks de bezwaren van de regeringscommissaris Wagener. Renards wetenschappelijke competentie staat buiten kijf: dat was ook al het geval toen hij – toen nog jezuïet – in 1877, het jaar van zijn priesterwijding, conservator wordt benoemd bij het Natuurhistorisch Museum. Wanneer hij zich als professor bovendien ontpopt tot een gedreven docent geldt Renard in de ogen van de katholieke opinie als het levende bewijs dat geloof en wetenschap wel degelijk verzoenbaar zijn. Zijn natuurwetenschappelijke publicaties hebben soms een filosofische inslag.

Wetenschap zonder geloof

Groot is dan ook de consternatie wanneer hij in 1901 via de pers aankondigt dat hij uit de Kerk en in het huwelijksbootje stapt. Een groter schandaal is voor de katholieken van toen niet denkbaar: Renard krijgt de hele klerikale pers over zich heen, zeker wanneer hij bovendien toetreedt tot een Brusselse vrijmetselaarsloge. Van de weeromstuit wordt hij de hemel in geprezen door de vrijzinnigen die in zijn beslissing juist het bewijs zien dat geloof en wetenschap niet verzoenbaar zijn... Renards vrijzinnige vrienden dragen hem in 1903 burgerlijk ten grave. Ze richten in 1906, op initiatief van een internationaal comité, een standbeeld op voor de man die in zijn laatste dagen Darwin naar het Frans vertaalde, met als opschrift : Scientia liberavit eum – de wetenschap heeft hem bevrijd.

Jan Art
emeritus vakgroep Geschiedenis UGent
16 augustus 2010

Hoe verwijs je naar dit artikel?
Art, Jan. "Renard, Alphonse (1842-1903)." UGentMemorie. Laatst gewijzigd 01.04.2015. www.ugentmemorie.be/personen/renard-alphonse-1842-1903