Vuylsteek, Karel (1922-2014)
Een gedreven duizendpoot, een ware wetenschapper maar geen huiskamergeleerde: zo kan je misschien het best Karel Vuylsteek omschrijven. Gepokt en gemazeld in de interne geneeskunde, uitmuntend clinicus bekend om zijn diagnostische capaciteiten, krijgt hij begin de jaren zestig de kans om aan de Gentse universiteit een dienst voor sociale geneeskunde op te richten en uit te bouwen. Zijn faam en werkterrein overschrijdt al snel de Gentse regio en breidt zich uit tot Europa en zelfs de Wereld Gezondheidsorganisatie (WGO) van de Verenigde Naties. Met evenveel enthousiasme en engagement bouwt hij in 1966 de medische faculteit van de Université Nationale du Rwanda in Butare uit en richt hij in 1968 het Centrum voor Evaluatie en Revalidatie van Hartpatiënten op. Datzelfde jaar staat hij ook nog eens aan de wieg van de huisartsopleiding in Gent. Karel Vuylsteek is ook niet te beroerd om midden de jaren tachtig de strijd aan te binden met de artsensyndicaten van Wynen en Beckers die zwaar inzetten op een numerus clausus. De meeste alumni zullen hem echter herinneren als een vooruitstrevend en uitstekend lesgever die het projectonderwijs in kleine groepjes introduceerde.
Opgroeien in Gent
Karel Vuylsteek wordt op 15 augustus 1922 te Gent geboren. Hij is enig kind in een onderwijzersgezin. Vader Maurits geeft les in de Oefenschool in de Ledeganckstraat en richt in 1921 de scoutsgroep ‘De Reiger’ op (huidig 191e F.O.S.), die bij slecht weer een onderdak vindt in de school. De jonge Vuylsteek volgt er het lager onderwijs en is uiteraard bij de scoutsgroep aangesloten. Hij krijgt er, geheel toepasselijk, de totem ‘wijze uil’. Moeder is directrice van een kleuterschool op de Zwijnaardsesteenweg. Vuylsteek doet zijn humaniora op het Atheneum aan de Ottogracht, maar in de meimaand van zijn retoricajaar, breekt de Tweede Wereldoorlog uit. Hij vlucht met enkele scoutsvrienden op de fiets naar Frankrijk, tot in Limoges waar hij bij een familie wordt ondergebracht. In september 1940 keert hij terug naar Gent en studeert als primus af aan het Koninklijk Atheneum. Het is in deze school waar na de bevrijding in september 1944 de door hem heropgerichte ‘De Reiger’ een lokaal krijgt. Vuylsteek schrijft zich in aan de faculteit geneeskunde van de Gentse universiteit en wordt gezien de oorlogsomstandigheden reeds vanaf het derde jaar in de klinische praktijk van het Bijlokeziekenhuis ingeschakeld. Hij studeert in 1947 af als arts, en behaalt nadien, tijdens zijn legerdienst nog het diploma van geneesheer-hygiënist.
Werken aan de universiteit
Na zijn legerdienst kan Vuylsteek meteen aan de slag als assistent en later als werkleider in de interne kliniek van professor Regniers. Hoewel de ‘inwendige ziekten’ pas in 1969 zal worden opgesplitst in verschillende deeldisciplines, besteedt Regniers reeds heel vroeg aandacht aan de cardiologie. Vuylsteek wordt samen met collega René Pannier in die richting gestimuleerd en ze voeren reeds kort na de oorlog de eerste hartcatheterisaties uit. In 1954 promoveert hij als geaggregeerde van het hoger onderwijs met een proefschrift over de betekenis van de veneuze longcapillairdruk. Hij wordt in 1961 docent, belast met de cursus ‘de gezondheidsleer en de sociale geneeskunde’ die Numa Vlaeyen, hoewel reeds enkele jaren met emeritaat, tot dan toe heeft gedoceerd.
Vuylsteek helpt medio jaren 1960 ook bij de uitbouw van de Gentse medische faculteit van de Rwandese Université Nationale du Ruanda. Hij gaat op prospectie in Butare, verzorgt de lokale contacten, tekent het curriculum uit, rektruteert het permanente team en overtuigt Gentse professoren om tijdelijk les te gaan geven in Rwanda. Hij bereidt ook meteen de promoties van twee Rwandese voormalige medische assistenten voor. Vanuit België volgt hij de administratie van de onderneming op.
Sociale Geneeskunde
Wanneer in 1965 de Leerstoel ‘Gezondheidsleer en Sociale Geneeskunde’ wordt opgericht, is Vuylsteek de eerste titularis. Gestart met een halftime assistent in enkele lokalen van het Rommelaerecomplex, zijn bij zijn emeritaat in 1987 zestig medewerkers op zijn dienst tewerkgesteld. De dienst is in de jaren zestig pionier in het in het domein van de cardiovasculaire en respiratoire epidemiologie en kan dankzij nationale en Europese steun aan grootschalig bevolkingsonderzoek doen. Een logische gevolgtrekking van die populatiestudies is de research naar de risicofactoren voor de onderzochte pathologieën en de preventie ervan, wat uitmondt in projecten rond gezondheidsvoorlichting en gezondheidsopvoeding. In de loop van de jaren worden meerdere onderzoeksprojecten onder zijn leiding gerealiseerd waaronder het Belgisch Project ter Preventie van hart- en vaatziekten, het INTERSALT project (internationaal onderzoek van de relatie tussen bloeddruk en alcohol), onderzoeksproject m.b.t. de relatie tussen luchtvervuiling en ademhalingsstoornissen bij kinderen, de Fysieke Fitheidsstudie, het Interuniversitair Onderzoek Voeding en Gezondheid en het MONICA project (WHO-project m.b.t. hartziekten).
Centrum voor Evaluatie en Revalidatie van Hartlijders
Hoewel het idee tot oprichting van dit centrum onder impuls van Karel Vuylsteek in de dienst Sociale Geneeskunde ontstaat, inspelend op de noden van de arbeidsmarkt in de Golden Sixties, is de aanpak interdisciplinair. De cardiologie, de orthopedie en fysicotherapie en de medische psychologie zijn betrokken partijen. De psychosociale aspecten van revalidatie bij hartpatiënten krijgt er bijzondere aandacht, zonder het belang van fysieke training te onderschatten. Voor de maatschappij, maar ook voor het individu is het immers belangrijk zo adequaat en zo snel mogelijk te reïntegreren na een hartfalen. Het centrum wordt in 1968 erkend door het Rijksfonds voor de Sociale Reclassering van Minder-validen.
Frank Cotman en Guy De Backer
Vakgroep Geschiedenis UGent en Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde UZ Gent
16 mei 2014
Hoe verwijs je naar dit artikel?
Cotman, Frank en Guy De Backer. "Vuylsteek, Karel (1922-2014)." UGentMemorie. Laatst gewijzigd 23.03.2017. www.ugentmemorie.be/personen/vuylsteek-karel-1922-2014.
Bibliografie
Hauwaert, Charlotte en Kitty Stevens. Interview Prof. Dr. Em. Karel Vuylsteek. Oefening Mondelinge Geschiedenis UGent, 01.04.2010.
De Maeseneer, Jan en Luc François. Omzien naar de toekomst : huisartsgeneeskunde op de drempel van de 21e eeuw. Gent: RUG, Vakgroep huisartsgeneeskunde en eerstelijnsgezondheidszorg, 2000.
De Schaepdryver, André F. Fakulteit der Geneeskunde. Rijksuniversiteit te Gent. Liber Memorialis : 1930-1980. Gent: Alumni fonds-medische fakulteit Gent, 1980.
De Schaepdryver, André F. “Medische ontwikkelingssamenwerking in Centraal-Afrika.” In Afrika Focus, VI (1), 1990, pp. 5-18.
Fraeyman, Norbert, et al. Uz50 : 50 Jaar Uz Gent. Gent: Colardyn, 2009.
http://search.ugent.be/meercat/x/all?q=%22Vuylsteek%2C+Karel%22