Buitenlandse studenten UGent in cijfers

Glijd met je cursor over de grafiek voor de specifieke aantallen; je kunt jaartallen, periodes of variabelen selecteren, sorteren of apart weergeven door je muis ingeklikt te houden en te slepen; bekijk de grafiek full screen.

De internationale student laat zich moeilijk definiëren

Wordt je buitenlandse afkomst bepaald op basis van geboorteplaats, laatste woonplaats, je nationaliteit of de nationaliteit van je ouders? Universiteiten hanteren verschillende criteria wat cijfers over studentenmobiliteit verzamelen en vergelijken bemoeilijkt. De herkomst is vooral problematisch voor studenten uit Centraal-, Oost- en Zuidoost-Europa waar de landsgrenzen doorheen de negentiende en twintigste eeuw voortdurend verschuiven. De Armeense studenten bijvoorbeeld zijn terug te vinden onder verschillende labels. Het door de student ingevulde inschrijvingsformulier geeft een prima indicatie voor diens zelfdefiniëring en nationaliteitsgevoel. Sommigen noemen zich openlijk Armeniër of christen, terwijl anderen opteren voor neutralere termen zoals het Ottomaanse Rijk, Turkije of Asia Minor. De dichter Daniel Varoujan gebruikt bij zijn registratie aan de Gentse universiteit in eind 1905 Armenië en Asia Minor als land van herkomst, maar nooit het Ottomaanse Rijk of Turkije. Ook vandaag laten buitenlandse studenten en studenten met een migratieachtergrond zich moeilijk in cijfers vatten. Studenten die in Gent zijn via een van de internationale uitwisselingsprogramma’s staan bijvoorbeeld niet genoteerd op de inschrijvingsrol.

De Belgische universiteiten horen tot het interbellum bij de top van de wereld

Het Belgische hoger onderwijs heeft vanaf de tweede helft van de negentiende eeuw een centrale plaats in de internationale onderwijsruimte. Het is een politiek stabiel land met een studieaanbod dat inspeelt op de vraag van de industriële samenleving naar specifieke opleidingen voor nieuwe beroepen, zoals spoor- en mijningenieurs. Het zijn deze beroepsdiploma’s die de meeste buitenlanders naar België lokken. Net zoals de ingenieursopleiding van de Universiteit Luik, de sociale wetenschapsrichtingen aan beide Brusselse universiteiten, de handelshogeschool in Antwerpen en enkele kleinere technische scholen in Wallonië oefent de UGent in het algemeen en de ingenieursfaculteit in het bijzonder een grote aantrekkingskracht op buitenlandse studenten. In de jaren 1870 loopt het aandeel buitenlandse studenten aan de UGent op tot 30% en in de jaren 1930 tot 35% van het studentenkorps. Aan de Universiteit van Luik zijn de buitenlandse studenten vlak voor de Eerste Wereldoorlog zelfs in de meerderheid.

Academische migratie is er soms ook om politieke redenen

In de late negentiende en vroege twintigste eeuw valt de grote vertegenwoordiging van Centraal- en Oost-Europese studenten in België op: Russen, Polen, Bulgaren en Roemenen. Tussen 1906 en 1910 is het aandeel Russische of uit Rusland afkomstige studenten het hoogst. Daar hebben de ongunstige studie-omstandigheden in het Russische Keizerrijk veel mee te maken. Door de turbulente context van de 1905-revolutie zien vele jongeren zich genoodzaakt de tsaristische gebieden te ontvluchten. Sommigen waren actief in de revolutionaire strijd tegen de tsaar, zoals de Poolse scholieren en studenten die zich met schoolboycots verzetten tegen de russificatie van het Poolse onderwijs. En dan zijn er de studenten die behoren tot een religieuze (bv. joden) of nationale minderheid (bv. Polen) die in het autocratische tsaristische Rusland nauwelijks de kans krijgen om een hogere studie aan te vatten. Hetzelfde geldt voor de vrouwelijke studenten: de Belgische wet laat die in tegenstelling tot de meeste Oost-Europese landen sinds 1876 toe tot het hoger onderwijs. Na de Eerste Wereldoorlog neemt het aantal Russische studenten enigszins af, wat verklaard kan worden door het feit dat joden en vrouwen onder communistisch bewind meer kansen krijgen.
Maar de instroom blijft niet beperkt tot deze Oost-Europese regio’s. Zo raakt de Gentse universiteit via een aantal Braziliaanse studenten in de negentiende eeuw verstrengeld in een transnationaal humanistisch-positivistisch kennisnetwerk. Ook het aantal studenten uit China en Japan neemt stelselmatig toe.

Europa in de greep van het protectionisme en autoritarisme

Na de Eerste Wereldoorlog duurt het een aantal jaren vooraleer het aantal buitenlandse studenten in relatieve en absolute cijfers opnieuw op het niveau van voor de Eerste Wereldoorlog komt, om vervolgens een hoogtepunt te bereiken. Aan de vooravond van de vernederlandsing komt bijna 40 % van de studenten uit het buitenland. De meeste studenten in Gent behoren tot etnische minderheden van nieuwe staten als Polen, Roemenië, Letland, Litouwen, enz. Vanuit de Balkan komen vooral studenten uit Bulgarije met vele honderden naar L’Université de Gand. Niettegenstaande het feit dat de meeste studenten na hun studies terugkeren naar hun land van herkomst, volgt ook België de Europese tendens om de onderwijs- en arbeidsmarkt af te schermen van buitenlanders. De economische crisis versterkt deze tendens. Europa komt in de greep van een totalitair en xenofoob gedachtengoed. Autoritaire regimes verhinderen niet alleen dat minderheidsgroepen kunnen studeren in eigen land, ze verhinderen ook dat ze zich vrij door Europa kunnen bewegen. Dit zien we duidelijk in de statistieken. In de jaren 1930 neemt het aantal buitenlandse studenten pijlsnel af: in Gent van meer dan 600 buitenlandse studenten in 1930 naar een handvol studenten vanaf 1937. De tendens is evengoed zichtbaar aan de universiteit van Luik dus wat de werkelijke impact is van de vernederlandsing van de universiteit in 1930 en het stapsgewijze verdwijnen van het Frans als onderwijstaal is, is niet te achterhalen.

Wachten op de dekolonisatie, Erasmus en de val van de Muur

Pas in de jaren 1970 wordt in absolute aantallen het oude niveau van de jaren 1920 bereikt, maar relatief gezien blijft het aantal verwaarloosbaar in vergelijking met veel andere Europese en Franstalige Belgische universiteiten. Aangezien het beleid er nog altijd op gericht is studenten na hun studies snel terug te laten keren naar het land van herkomst, is het voor studenten uit het communistische Oostblok om evidente redenen niet langer een optie om in België te studeren. Enkel in het kader van (veeleer symbolische) hulpacties zoals deze voor Hongaarse studenten na de opstand van 1956 vinden Oost-Europese studenten terug hun weg naar Gent. Vanuit de (voormalige) kolonies komen door de overheden georkestreerde migratiestromen naar Europa op gang, maar omwille van de taalbarrières laten de meeste studenten de Gentse universiteit links liggen. Vanaf de jaren 1960 wordt studentenmigratie een onderdeel van de Belgische ontwikkelingshulp in Afrika en Azië (met name in Maleisië en Indië). Het aantal Afrikaanse studenten in het algemeen en Congolese studenten in het bijzonder blijft vrij laag. Zij kiezen eerder voor Franstalige universiteiten. Het is wachten op de Europese integratie in de jaren 1980 (met een groeiend aantal studenten uit de buurlanden), de val van de muur in 1989 en grootschalige door Europa gefinancierde programma’s om het aandeel van de buitenlandse studenten opnieuw gevoelig te zien toenemen.

Christophe Verbruggen
Vakgroep Geschiedenis
14 maart 2016

Hoe verwijs je naar dit artikel?
Verbruggen, Christophe. "Buitenlandse studenten UGent in cijfers." UGentMemorie. Laatst gewijzigd 14.03.2016. www.ugentmemorie.be/artikel/buitenlandse-studenten-ugent-in-cijfers.

Methodologie en bronnen

De cijfers voor de buitenlandse studenten 1858/59-1987/88 zijn overgenomen uit de Jaarverslagen van de UGent. Hun aandeel werd berekend ten opzichte van unieke, voltijdse studenten. Ze werden geclusterd op basis van geografie.
Grafieken met cijfers over buitenlandse studenten aan andere Belgische universiteiten werden gebaseerd op de cijfers van het Jaarboek Universitaire Stichting 1949-2012:
C.1.A.1 Hoofdinschrijvingen van de Belgische studenten per provincie, per universitaire instelling
Jaarboek Universitaire Stichting 1958-2012
C.2.1 Hoofdinschrijvingen van de buitenlandse studenten per nationaliteit, per universitaire instelling