Hebberecht, Patrick (1951-2015)

Criminoloog aan de UGent

Na het afleggen van zijn proefschrift over ‘De kriminologische wetenschap en primaire kriminaliseringsprocessen’ aan de rechtsfaculteit van de UGent in 1984 doorloopt Patrick Hebberecht de klassieke academische loopbaan van eerstaanwezend-assistent tot zijn bevordering tot gewoon hoogleraar in 2001. Hij wordt voorzitter van de vakgroep Strafrecht en Criminologie aan de faculteit Rechtsgeleerdheid (1992-1998) en zal tot zijn overlijden directeur van de onderzoeksgroep Criminologie en Rechtssociologie blijven binnen de vakgroep Sociaal Recht. Patrick Hebberecht doceert ondermeer de cursussen Criminologie, Rechtssociologie, Historische criminologie, Kritische criminologie, Theorie en onderzoek in de criminologie, Criminaliteitspreventie en ‘European Criminology’. Naast deze opleidingsopdracht is hij ook lange tijd redactielid van de tijdschriften Panopticon en Déviance et Société.

Een nieuwe criminologie

Hebberecht is jurist en criminoloog van opleiding maar raakt in de ban van de (rechts)sociologie door toedoen van zijn promotor Willy Calewaert en door een studieverblijf aan de Vrije Universiteit Amsterdam. In Nederland komt hij in contact met een schare toonaangevende kritische of radicale criminologen die het studieobject van de criminologie sinds de jaren zeventig grondig aan het herzien zijn (waaronder Herman Bianchi, Connie Dessaur, Louk Hulsman, Peter Hoefnagels en Rienkent Jongman). De Nederlanders hebben een grote invloed op het ontstaan van een ‘nieuwe’ criminologie aan de ‘Scholen voor Criminologie’ in Vlaanderen. De Scholen zijn traditioneel verankerd in de rechtsfaculteiten en de opleidingen hebben vooral een juridische en geneeskundige oriëntatie. De dader en zijn misdrijf staan daarbij centraal.

Een frisse wind voor de traditionele Scholen voor Criminologie

De ‘nieuwe’ criminologie’ van Ian Taylor, Paul Walton en Jock Young, als het ware een ‘omgekeerde criminologie’, gaat vooral de sociale reactie op criminaliteit (met inbegrip van de actoren in de strafrechtsbedeling) kritisch bestuderen. De inzichten die ze verwerven in de opleiding criminologie in de jaren zeventig en tachtig zijn provocatief voor practici en beleidsverantwoordelijken. Een aantal jonge Vlaamse academici springen op de kar. Aan de Katholieke Universiteit Leuven zijn dit onder andere Lode Van Outrive, Tony Peters, Lode Walgrave en aan de Vrije Universiteit Brussel Christian Eliaerts. Aan de Gentse universiteit worden Eugène Verhellen en Patrick Hebberecht de vertegenwoordigers. Niet toevallig ziet het tijdschrift Panopticon, Tijdschrift voor Strafrecht, Criminologie en Forensisch welzijnswerk (1980), in diezelfde periode het licht.

De maatschappelijke context van criminaliteit

Het thema van het doctoraat van Patrick Hebberecht ligt in de lijn van de nieuwe stromingen in de criminologie: de criminoloog dient zich, volgens hem, toe te leggen op de studie van (het proces van) de sociale reactie waarbij personen als afwijkend of crimineel bestempeld worden. Volgens Hebberecht moeten de maatschappelijke factoren die aan de basis liggen van het strafbaar stellen van gedragingen, en meer bepaald de meer structurele context van economische, politieke en ideologische ontwikkelingen onderzocht worden, waarbij ook een historische benadering van belang is (Hebberecht, 1984). Het gaat dan om fundamenteel onderzoek, onafhankelijk van de overheid, maar toch wordt het nog benoemd en gespeld als ‘goevernementele versus niet-goevernementele criminologie’. Zoals Patrick Hebberecht later zal beklemtonen, vindt hij voor zijn theoretisch kader inspiratie bij de Nederlandse criminoloog Willem Adriaan Bonger. Deze was wellicht de eerste kritische criminoloog en auteur van een Nederlandstalige inleiding in de criminologie in1932.

Willy Calewaert

Wanneer Patrick Hebberecht in 2006 de ‘Willy Calewaert leerstoel’ aan de Vrije Universiteit Brussel’ bekleedt, licht hij deze inspiratie toe en bespreekt hij via een aantal boeiende en gepubliceerde colleges ook het werk van andere kritische jurist-criminologen uit de jaren zestig en zeventig zoals Séverin-Carlos Versele, Willy Calewaert en Nathan Weinstock (Hebberecht, 2008). Naar aanleiding van de viering van 75 jaar criminologie aan de Universiteit Gent in 2013 staat Hebberecht opnieuw stil bij het belang van zijn promotor Calewaert voor de criminologie (Hebberecht, 2013).

Veiligheids- en preventiebeleid

Hoewel er een criminologie ontstaat met een progressieve oriëntatie op de hervorming van de strafrechtsbedeling (en ook tot een zekere invloed op het beleid  komt), is Hebberecht van mening dat deze benadering in de ‘laat-moderniteit’ in een crisis is beland door de effecten van een neoliberale globalisering op misdaad en misdaadcontrole (Hebberecht, 2007a). Het wekt daarom geen verbazing dat hij vanuit zijn theoretisch kader veel aandacht besteedt aan de evolutie van het (bijzonder) strafrecht en het veiligheids-en preventiebeleid in België (Hebberecht, 1997, 2008), maar ook in Europa, door zijn samenwerking en actieve bijdrage met en in de ‘European Group for the study of deviance’, het ‘Erasmus Intensive Programme Critical Criminology and Criminal Justice Systems in Europe’ en de ‘Groupement européen de recherche sur les normativités’ of GERN.

Publiekscriminoloog

Hebberecht verzet zich hevig en publiek tegen de ‘etnisering’ van misdaad en misdaadcontrole (Hebberecht, 2002) en is een van de weinige Belgische criminologen die de moeite neemt om het programma en de geschriften van het Vlaams Belang te analyseren (Hebberecht, 2007b, 2008). Met zijn onderzoeksgroep streeft hij naar aanbevelingen die de uitbouw van een rechtmatig, sociaal rechtvaardig en emancipatorisch overheidsbeleid (kunnen) ondersteunen. Maar de ontwikkeling van het preventiebeleid, vooral op federaal vlak, kan hem maar matig bekoren, aangezien de klemtoon volgens hem al te zeer op situationele en technopreventieve maatregelen ligt. Eén van zijn laatste publicaties betreft trouwens een vergelijkend onderzoek naar sociale criminaliteitspreventie in Europa (Hebberecht; Baillergeau, 2012) en een terugblik op Willem Andriaan Bonger (Hebberecht, 2015).

Patrick Hebberecht sterft onverwacht op 17 januari 2015 op 63-jarige leeftijd. Hij is zijn hele loopbaan consequent kritisch gebleven met de theoretische analyses die hij reeds ten tijde van zijn proefschrift maakte. Hij ergerde zich als het ware aan de zogenaamde ‘terugkeer’ van een eerder individualistische, positivistische criminologie in de laatmoderne samenleving. Zijn opvattingen riepen soms weerstand op, maar naar onze mening is zijn visie een noodzakelijke bijdrage tot de theorievorming in de criminologie gebleven, en niet te vergeten, een oproep om binnen de universiteit blijvend onafhankelijk en fundamenteel onderzoek te beoefenen. Uit de vertalingen van zijn publicaties naar het Duits, Italiaans en Spaans, blijkt dat zijn onderzoek internationaal werd gewaardeerd.

Marc Cools
Vakgroep Criminologie, Strafrecht en Sociaal Recht UGent
Christian Eliaerts 
Vakgroep Criminologie Vrije Universiteit Brussel
7 januari 2016

Hoe verwijs je naar dit artikel?
Cools, Marc en Christian Eliaerts. “Hebberecht Patrick (1951-2015).” UGentMemorie. Laatst gewijzigd 7 januari 2016. http://www.ugentmemorie.be/personen/hebberecht-patrick-1951-2015.

Literatuur

www.UGentMemorialis.be

S.n. “In memoriam Patrick Hebberecht (1951-2015).” Déviance et Société 39 (2015, 2) 127-128.

Cools, Marc, et al. 75 Jaar Criminologie aan de Universiteit Gent. Antwerpen: Maklu, 2013.

Eliaerts, Christian, “In memoriam Patrick Hebberecht” Panopticon 36 (2015, 2) 103-105.

Hebberecht, P. “De kriminologische wetenschap en de studie van primaire kriminaliseringsprocessen (doctoraat UGent).” In Liber Amicorum Willy Calewaert: Recht en criminaliteit, uitgegeven door B. Bouckaert, P. Hebberecht e.a., 153-175. Antwerpen: Kluwer Rechtswetenschappen, 1984.

Vande Walle, G. “In memoriam Patrick Hebberecht: an obituary (1951-2015).” Newsletter European Working Group on Organisational Crime 5 (2015, April).

Beknopte bibliografie Patrick Hebberecht

(Voor een uitgebreide bibliografie zie biblio.ugent.be)

“Van preventiecontract tot veiligheids-en samenlevingscontract…of de logica van de veiligheidsstaat” Panopticon 18 (1997, 2) 101-110.

“Een oneerlijk onderzoek.” In Het failliet van de integratie? Het multiculturalismedebat in Vlaanderen, uitgegeven door B. Van den Broeck en M. Foblets, 171-173. Leuven: Acco, 2002.

“De laatmoderne crisis van de progressieve criminologie in Nederlandstalig België.” In Criminologie: tussen kritiek en realisme, uitgegeven door Christiaens, J. e.a., 195-209. Brussel: VubPress, 2007.

“Boekbespreking Bodein, M. en Annemans, G., Het dwaze taboe” Panopticon 28 (2007,1) 79-83.

De ‘verpaarsing’ van de criminaliteitsbestrijding in België. Kritische opstellen over misdaad en misdaadcontrole in de laatmoderniteit. Brussel: VubPress, 2008.
met E. Baillergeau, E., Social Crime Prevention in Late Modern Europe. A Comparative Perspective. Brussel: VubPress, 2012.

“Willy Calewaert (1916-1993): van een humanistisch en progressief aanhanger van het nieuwe sociaal verweer tot een kritische criminoloog van de naoorlogse georganiseerde moderniteit.” In 75 jaar Criminologie aan de Universiteit Gent, uitgegeven door M. Cools e.a., 33-45. Antwerpen: Maklu, 2013.

“Willem Bonger: the unrecognized European pioneer of the study of white-collar crime.” In The Routledge Handbook of White-Collar and Corporate Crime in Europe, uitgegeven door van Erp, J. e.a, 125-132. London: Routledge, 2015.