Vandewalle, Maurits (1932-2016)

Academische loopbaan

Maurits Vandewalle wordt geboren in Oostende op 16 april 1932. Na zijn middelbare studies aan het Atheneum van Oostende, studeert hij scheikunde aan de Rijksuniversiteit Gent. Hij behaalt er het licentiaatsdiploma in 1955 met een eindwerk ‘De verdelingschromatographie der lupulonen’ onder het promotorschap van professor Firmin Govaert, toenmalig directeur-diensthoofd van het Laboratorium voor Organische Scheikunde (LOS). Na zijn militaire dienst als reserveofficier begint Vandewalle in 1957 aan een doctoraat in het LOS als assistent. Hij behaalt de graad van doctor in de Scheikunde op 7 december 1960 met de grootste onderscheiding. Daarna wordt hij werkleider bij het LOS en in 1963 geassocieerd docent aan de faculteit Wetenschappen. In 1964 vat hij een postdoctoraal verblijf aan bij de wereldvermaarde chemicus Carl Djerassi aan de Stanford University (VSA).
Bij het emeritaat van professor Govaert in 1969 wordt Maurits Vandewalle, samen met de collega’s Maurice Verzele en Marc Anteunis, co-titularis van de leerstoel organische scheikunde. In dit kader verzorgt hij een basiscursus organische scheikunde in de faculteit Toegepaste Wetenschappen en doceert hij organische structuuranalyse, inleiding in moleculaire orbitaaltheorie en het onderzoeksgerelateerde vak organische synthese aan chemici. Hij wordt diensthoofd van het LOS in 1986, als opvolger van professor Verzele. Bij de oprichting van de vakgroepen in 1991 wordt hij de eerste voorzitter van de vakgroep Organische Chemie, thans de vakgroep Organische en Macromoleculaire Chemie. In 1997 gaat hij op emeritaat.

Leiding geven als tweede natuur

Gedurende zijn academische loopbaan neemt Maurits geregeld leidinggevende functies op. Zo is hij decaan van de faculteit Wetenschappen van 1982 tot 1986 en van 1985 tot 1996 is hij lid van de Raad van Bestuur van de Universiteit. Mede onder zijn impuls worden in 1991 de Vakgroepen opgericht. Dat men de proclamatie en uitreiking van de einddiploma’s nu met enige luister laat plaatsvinden hebben we ook aan hem te danken.
In 1978 wordt hij voor een periode van drie jaar voorzitter van de Koninklijke Vlaamse Chemische Vereniging. Hij is ook vijf jaar (1989-1994) voorzitter van de Commissie Organische en Anorganische Chemie van het Nationaal Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek.

De wetenschapper

Maurits Vandewalle is een gedreven wetenschapper die, niettegenstaande zijn talrijke bestuursverantwoordelijkheden, tot het einde van zijn professoraat actief gebleven is. Hij is promotor van niet minder dan 87 doctoraten (een recordaantal in zijn tijd), auteur en co-auteur van 278 A-1 publicaties en heeft een aantal octrooien op zijn naam. Niet alleen was de Gentse syntheseschool begeerd in de chemische industrie, verschillende doctoraatsstudenten zullen een academische loopbaan opbouwen. Dit zijn onder meer Pierre De Clercq en Johan Van der Eycken (UGent), Erik Van der Eycken (KU Leuven), Bruno Linclau (University of Southampton), Jef De Brabander (UT Southwestern, Dallas), Karel van Cauwenberghe en Magda Claeys (Universiteit Antwerpen).

Het start met hop

In de jaren 60-70 zal het onderzoek naar hopcomponenten, humulonen en lupulonen, onder het leiderschap van professoren Govaert en Verzele, het LOS wereldfaam op dit gebied bezorgen. Vandewalle was één van de eerste wetenschappelijke medewerkers die daaraan heeft bijgedragen. In zijn doctoraatsonderzoek ‘De struktuur van xanthohumol en isoxanthohumol’ slaagt hij er onder meer in zijn promotor ervan te overtuigen dat de door een concurrerende onderzoeksgroep toegewezen structuur fout was.

Bij Carl Djerassi, co-uitvinder van de anticonceptiepil, in de leer

Carl Djerassi van de Stanford University heeft baanbrekend  onderzoek gedaan naar de ontrafeling van steroïdestructuren met massaspectrometrie. Het is in dit onderzoeksdomein dat Vandewalle zich tijdens een postdoctoraal verblijf in 1964 in Californië zal bekwamen. Bij zijn terugkeer naar Gent introduceert hij deze onderzoekstechniek in het LOS. In 1985 zal Djerassi het eredoctoraat van onze instelling ontvangen met Vandewalle als collega proximus.

Totaalsynthese van biologisch belangrijke moleculen

Zijn bijdragen in de organische synthese situeren zich op verschillende gebieden. Naast studies in het gebied van asymmetrische synthese, zoals het gebruik van enzymes in organische solventen, van carbohydraten als chiral pool en van chirale fase-transferkatalysatoren, ontwikkelt hij ook synthesemethodologie waarin fotochemie centraal staat.
Maar in het bijzonder zal hij herinnerd worden als de wetenschapper die totaalsynthese in de organische chemie aan de UGent en in Vlaanderen heeft geïntroduceerd. In deze context focust hij vroeg in zijn loopbaan op de synthese van natuurlijk voorkomende biologisch belangrijke producten die structureel gekenmerkt zijn door de aanwezigheid van een vijfring, mede doordat zijn onderzoeksgroep een unieke methode ontwikkelde voor de grootschalige bereiding van 2-alkyl-1,3,4-cyclopentaantrionen. Talrijke doctoraatsstudenten hebben in de periode 1965-1980 deze derivaten als uitgangsproduct gebruikt voor de bereiding van prostaglandinederivaten.

Lifetime Achievement Award

In een volgende periode verschuift de belangstelling naar de totaalsynthese van sesquiterpeenlactonen met cytotoxische eigenschappen. Cruciaal is de efficiënte benadering met gebruik van een fotochemisch gestuurde cycloadditiestap. Met deze resultaten kan het Gentse syntheselabo wedijveren met de meest vooraanstaande onderzoekslaboratoria in het gebied. Het labo zet zich internationaal op de kaart.
Een derde periode is gedomineerd door de ontwikkeling van analogen van calcitriol. Dit hormonaal actieve metaboliet van vitamine D₃ kwam in de belangstelling toen bleek dat, naast de bekende calcemische (opname van calcium) eigenschappen, het ook een antiproliferatieve en celdifferentiërende activiteit bezit. In samenwerking met de Legendo-onderzoeksgroep van professor Bouillon aan de KU Leuven zijn meer dan 300 vitamine D analogen ontwikkeld waarvan verschillende de beoogde dissociatie in activiteit vertonen. Terecht ontvangt hij hiervoor in 1994 een Lifetime Achievement Award.
Maurits Vandewalle is een van de stichtende leden van de internationaal hoog aangeschreven conferentiecyclus Belgian Organic Synthesis Symposium (BOSS), een tweejaarlijks evenement waarvan de eerste editie plaatsvindt in Namen in 1984. Voor de eerste maal wordt er de Paul Janssen Prize for Creativity in Organic Synthesis uitgereikt. Dit gebeurt in de aanwezigheid van toenmalige prins Albert. De laureaat is Barry Sharpless die in 2001 de Nobelprijs voor Scheikunde zou ontvangen.

Genieten van het leven met zorg voor de medemens

Maurits Vandewalle is groot van gestalte. Dit weet hij handig te benutten in verschillende sportactiviteiten. Basket wordt met de jaren vervangen door tennis, en in de context van de sportieve LOS-activiteiten vindt hij zijn plaats tussen de palen als doelman van het lab-elftal waar hij bekendstond als ‘de zwarte panter’. Ook op niet-sportief vlak is hij zeer actief. Een belezen man, liefhebber en kenner van klassieke muziek, in het bijzonder barokmuziek, die tot het laatste de wekelijkse bridgestonde niet zou missen.
Hij houdt meer van de bergen dan van de zee. Tot op hoge leeftijd blijft hij zijn jaarlijkse skivakantie beoefenen. Hij geniet van het leven, kent zijn weg in een wijnkelder, en kan het roken van sigaren en cigarillo’s maar moeilijk laten.
Als vrijzinnig humanist is hij ook maatschappelijk geëngageerd. Zo geeft hij op een middag een lezing voor de leden van het LOS om ze te overtuigen van het belang van de bevindingen van de Club van Rome, zoals in 1972 geformuleerd in het ophefmakende rapport ‘De grenzen aan de groei’.

Maar bovenal is Maurits Vandewalle een mens voor wie de familie centraal staat.

Eric Goethals en Pierre De Clercq
Vakgroep Organische en Macromoleculaire Chemie
5 april 2017

Hoe verwijs je naar dit artikel?
Goethals, Eric en Pierre De Clercq. “Vandewalle, Maurits (1932-2016).” UGentMemorie. Laatst gewijzigd 05.04.2017. www.ugentmemorie.be/personen/vandewalle-maurits-1932-2016. 

Bibliografie

www.UGentMemorialis.be