Mertens, Robert (1921-2006)

Akoesto-optica en transporttheorie  

Robert Mertens wordt in 1921 geboren in Antwerpen, waar hij zijn middelbare studies voltooit. In 1943 wordt hij licentiaat Wetenschappen aan de Rijksuniversiteit Gent, met als specialisatie Wiskundige Natuurkunde. In 1949 voltooit hij zijn doctoraat Wetenschappen met een thesis over de diffractie van licht door ultrageluiden, een onderzoeksgebied dat vandaag bekend staat als akoesto-optica. In 1955 levert hij een thesis in over de veelvoudige verstrooiing van niet-geladen en geladen deeltjes doorheen de materie. Met dit onderzoek, dat onder de noemer transporttheorie valt, behaalt hij het aggregaat hoger onderwijs.

Raad van Bestuur

Mertens start zijn loopbaan aan de koninklijke athenea te Brussel, Antwerpen en Kapellen. In de periode 1950-1953 is hij erkend onderzoeker bij het Interuniversitair Instituut voor Kernwetenschappen (IIKW), in de dienst Wiskundige Natuurkunde van de RUG, met als diensthoofd professor Maurits Nuyens. Daarna, van 1953 tot 1959, werkt Mertens als repetitor bij de Voorbereidende Scholen voor burgerlijk ingenieur van de RUG. Hij verzorgt de herhalingen en oefeningen van de analytische mechanica. Van 1957 tot 1963 is hij geassocieerde bij het Nationaal Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek (NFWO) en van 1959 tot 1963 faculteitsgeaggregeerde bij de faculteit Toegepaste Wetenschappen van de RUG.
Daarna wordt hij docent en vervolgens gewoon hoogleraar. Als titularis van de leerstoel Theoretische Mechanica doceert hij theoretische mechanica in de faculteiten Wetenschappen en Toegepaste Wetenschappen. Robert Mertens speelt daarbovenop een belangrijke beleidsrol binnen de RUG: hij is namelijk decaan van de faculteit Wetenschappen van 1976 tot 1980 en zetelt in de Raad van Bestuur van 1977 tot 1985. Een jaar later gaat hij op emeritaat.  

Veelzijdig onderzoeker

Het wetenschappelijk onderzoek van Robert Mertens waaiert breed uit. Wat akoestiek betreft onderzoekt hij de theorie van muziekinstrumenten, voornamelijk piano- en strijkinstrumenten. Op het gebied van de akoesto-optica bestudeert hij diffractie van licht door ultrageluidsgolven. In de transporttheorie voert hij heel wat onderzoek naar de veelvoudige verstrooiing van niet-geladen en geladen deeltjes, en van straling in oneindige, half-oneindige en eindige middenstoffen. Op het terrein van de theoretische mechanica publiceert hij over de dynamica van tollen, over het inverse vraagstuk van Newton en over adiabatische invarianten van niet-lineaire Hamiltoniaanse stelsels.
In latere jaren breiden Mertens’ interesses zich nog verder uit. Hij raakt gefascineerd door de geschiedenis van de wetenschappen en schrijft over Simon Stevin, Isaac Newton, Albert Einstein, Otto Hahn, Lise Meitner en Max von Laue. Ook het gebruik van de talen in de wetenschappen boeit hem. Hierover schrijft hij in 1997, samen met professor Peters, een interessante publicatie, getiteld One language or none: Science and language in past, present and future Europe.

Actief KVAB’er

Professor Mertens kijkt dus graag, over de grenzen van zijn eigen land heen, naar Europa als gedeelde wetenschapsruimte. Zo wordt hij kort voor zijn pensioen bijvoorbeeld ook Fellow of the British Institute of Acoustics, en als Fellow of the Acoustical Society of America, een afdeling van de American Physical Society, zijn er ook banden naar de VS.
Dit internationalisme lijkt op het eerste gezicht in de schaduw te staan van de vaststelling dat Mertens een bijzonder actief lid van de Koninklijke Vlaamse Academie van België voor Wetenschappen en Kunsten (KVAB) is. Hij is achtereenvolgens corresponderend, werkend en erelid; voorzitter van de KVAB; bestuurder van de klasse der Wetenschappen; voorzitter van het Nationaal Comité voor Theoretische en Toegepaste Mechanica en lid van de Bestendige Commissie voor de Geschiedenis van de Wetenschappen. 
Maar binnen de KVAB richt Mertens zich opnieuw ook op de internationale dimensies van wetenschapsbeoefening. Hij is er vertegenwoordiger van de Klasse der Wetenschappen bij het Centrum voor Europese Cultuur en is ook Belgisch vertegenwoordiger bij de International Union of Theoretical and Applied Mechanics.
Als lid van de commissie van het Centrum voor Europese Cultuur ijvert hij om het wetenschappelijk denken eveneens als een vorm van cultuur te erkennen - op gelijke voet met geschiedenis, literatuur, kunst, economie. Nadat dit principe wordt aangenomen wordt het mogelijk colloquia met Europese Nobel-laureaten in de wetenschappen te organiseren. Zo verwelkomt de KVAB de Nobelprijswinnaars Pierre-Gilles de Gennes (fysicus), Ilya Prigogyne (chemicus en wetenschapsfilosoof) en Francesco Callogero (fysicus) als sprekers.

Helder lesgever

Ook zijn belangrijke en energieke inzet in de commissie van de sterrenkundige Vanderlinden Prijs en de raad van bestuur van het Frans van Cauwelaertfonds, dat Vlaams wetenschappelijk onderzoek aanmoedigt, wordt zeer gewaardeerd. Professor Mertens is bovenop zijn vele wetenschappelijke engagementen bovendien ook een uitstekend lesgever die uiterst zorgvuldig zijn lessen voorbereidt en ze op zeer verstaanbare wijze overbrengt.
Zelf ken ik Robert Mertens sinds 1962, eerst als lesgever, daarna persoonlijk als collega en medelid in talrijke commissies en vergaderingen, en vanaf 1988 als confrater in de KVAB. Ik bewonder en respecteer hem in die periode als een groot didacticus, gedreven en energiek wetenschapper en leidinggevend figuur in talrijke commissies en raden die hij nauwgezet bijwoont. Zijn stijlvolle verschijning en manier van optreden zijn onvergetelijk en zelfs legendarisch aan de RUG. Ook is hij iemand die altijd opkomt voor de waarden waarin hij gelooft, en die steeds bereid is om de volle verantwoordelijkheid daartoe op zich te nemen.